Қазан және қараша айларында Каспий теңізінің Қазақстан тарапындағы жағалауынан 2 мыңға жуық өлі итбалық табылды. Бұл жайттың нақты себептері әлі анықталмады. Сарапшылар тек болжамдарымен шектелсе, экологиялық белсенділер күдік пен жаңа айыптаулар тағып жатыр, деп хабарлайды Баймедиа.кз Kazinform агенттігіне сілтеме жасап.
Итбалықтардың қырылуы туралы не белгілі
24 қазан мен 13 қараша аралығында Жайық-Каспий облысаралық балық шаруашылығы бассейндік инспекциясының мамандары Маңғыстау облысының Түпқараған ауданындағы Каспий теңізінің жағалауынан итбалықтың мыңдаған өлексесін тапты.
«Маңғыстау облысының жағалау белдеуін — Құлалы, Теңіз, Подгорный, Новый аралдарын, сондай-ақ Қаражанбас пен Қаламқас кен орындарының аумағын тікұшақпен барлау барысында тағы 834 итбалық ұшасы анықталған. Негізгі 500-ден астам бөлігі Құлалы аралынан табылған. Осы аралықта бас-аяғы 1 989 өлі итбалық қаңқасын жинап алдық», — делінген хабарламада.
Әуеден шолу видеосы
Бұл жағдай жануарлардың қырылу себептерін зерттеуге кіріскен отандық мамандардың алаңдаушылығын тудырды. Жұмысқа Гидробиология және экология институты, Итбалықтарды зерттеу және оңалту орталығы, сондай-ақ Микробиология және вирусология ғылыми-зерттеу институты қосылды.
Сондай-ақ итбалықтардың қырылуына ықпал етуі мүмкін басқа да факторларды анықтау үшін Балық инспекциясы Каспий теңізі акваториясы мен аумақтық суларына мониторинг жүргізіп жатыр. Ветеринарлық бақылау және қадағалау комитеті инфекциялық аурулардың бар-жоғын тексеру үшін сынамалар алды.
Балық шаруашылығы комитеті ықтимал себептердің бірі ретінде теңіздегі жер сілкінісі салдарынан жерасты газдарының бөлінуін қарастырып отыр. Зерттеулердің қорытындысы 3-4 айда белгілі болады. Зерттеулер аяқталған соң ғана түпкілікті қорытындылар жасалады, ғалымдардың айтуынша, бұл жұмыстар 3-4 ай уақыт алады.
Жойылып бара жатқан түр
Әзербайжандық сарапшылардың пікірінше, Каспий итбалығының болашағы аймақтағы сақтау шараларын үйлестіруге тікелей байланысты. 2008 жылы Халықаралық табиғатты қорғау одағы бұл түрді жойылып кету қаупі бар деп жіктеген.
Ондаған жылдар бойы мұнай барлау, өнеркәсіптік ластану және шамадан тыс балық аулау Каспий экожүйесіне зиян келтіріп, 1970 жылдардан бері итбалықтар санын екі есеге азайтты. ХХ ғасырдың басында итбалықтар саны 1,2 миллионға жетсе, бүгінде 75 000-270 000-ға дейін азайып қалған.
Әзербайжан ғалымдарының зерттеулері де бұл көңілсіз көрсеткішті растайды: жыл сайын дауылдан кейін Әзербайжан жағындағы Каспийдің солтүстік жағалауына 2000-ға жуық итбалық өлексесі жағаға шығып қалады.
Атап айтқанда, 2000 жылы Әзірбайжан жағалауынан 6000-ға жуық өлі итбалық табылды, ал Қазақстан 10 000-нан астам итбалық қырылғанын хабарлады. Бүкіл Каспий аймағында тек сол жылы 30 мың итбалық қырылды.
Бүгінгі таңда Әзербайжан зерттеушілері Каспий экожүйесінің жай-күйін талқылайтын Махачкаладағы конференцияларға қатысып жүр. Ресейдің Каспий биологиялық ресурстар институты ұйымдастырған іс-шара аймақтың алдында тұрған өзекті экологиялық мәселелерді шешуге бағытталған.
Ластану және пестицидтер
Зерттеуші Тариэль Эйбатовтың пікірінше, Каспий теңізінің ластануы итбалықтардың азаюына әсер ететін тағы бір маңызды фактор болып отыр.
Оның айтуынша, Ресей мен Әзербайжандағы Еділ мен Кура өзендерінің сағасына жақын сулар гексахлоран мен басқа да ауылшаруашылық пестицидтерінің жоғары деңгейін көрсетеді. Бұл химиялық заттар итбалықтардың майында жиналып, жемтік іздеп оңтүстікке көшкенде улы концентрацияға айналады.
«Итбалықтар тері астындағы майға қор жинайды, оның қалыңдығы 15 сантиметрге жетуі мүмкін. Бұл майдың құрамында ластанған сулардан сіңірілген зиянды токсиндер бар, — дейді Эйбатов. — Ұрғашы итбалықтар көбею үшін солтүстікке кеткенде, үш айлық ашығу кезеңінде қоректену үшін үшін осы қорды пайдаланады. Нәтижесінде олардың ағзасындағы токсиндердің деңгейі күрт артып, қысырлық пен сәтсіз буаздыққа әкеледі».
Балық аулары және браконьерлік
Заңсыз балық аулау ісі де үлкен қауіп төндіреді. Көптеген итбалықтар Ресей мен Әзербайжандағы браконьерлер орнатқан торларға түседі. Осынша қауіп-қатерге қарамастан, итбалықтардың жалпы саны салыстырмалы түрде тұрақты болып қалуда, деп атап өтті Тариэль Эйбатов.
Алайда, сарапшы Каспий теңізіндегі су деңгейінің төмендеуіне және негізгі қорек көзі саналатын балық қорының азаюына байланысты дәл осы итбалық түріне қауіп төніп тұрғанын ескертті. Сонымен бірге, зерттеуші жаһандық жылыну итбалықтардың санына әсер етеді деген пікірлерге қарсы шығып, адамның іс-әрекетін басты фактор ретінде атап өтті.
Маңғыстау облыстық балық шаруашылығы және аквамәдениет қауымдастығының басшысы Данияр Әкімжанов балық аулау торларын итбалықтар өлімінің негізгі себебі деп санамайды.
«Итбалықтардың қырылу жыл сайын күз және көктем айларында қайталанып отыр. Біздің балықшылар Каспий теңізіне ауды жыл бойына салады. Сондай-ақ, аулары 24 сағат бойы судың астында жатады. Ендеше, итбалықтар неге тек күзде, көктемде өледі деген сұрақ туындайды. Басқа бағыттардан іздеу керек деп ойлаймын. Ғылыми зерттеу институттары дұрыс жұмыс істеулері керек. Сынамалар алады, бірақ нәтижелері бізді қанағаттандырмайды. Әлі күнге нақты себебін айта алмай отыр», — дейді Данияр Әкімжанов.
Қауымдастық басшысы жағалаудан итбалықтармен қатар, құстар мен бекіре тұқымдас балықтардың да өлекселері табылып жатқанын мәлімдеді.