BM.KZ редакциясына астаналық тұрғын Айгүл Әлиева хабарласты. Оның айтуынша, тығырыққа тірелген. Ұлы Нұрым Шомай әуелі жұмыс берушінің салғырттығынан зардап шексе, кейін мемлекеттік органдардың немқұрайлығына тап болған.
Бұл драмалық оқиғаның соңғы нүктесі Еңбек министрлігінің медициналық-әлеуметтік сараптамасының оның ұлын мүгедектік тобынан айыру туралы шешімі болды.
«Ұлым апаттан кейін мүгедек болып қалды. Әуелі оған II топ мүгедектігі берілді, кейін III топқа ауыстырылды. Ол еңбекке жарамдылығын сақтап, қоймада жұмыс істеп жүрді. 2023 жылдың ақпанында жұмыс орнында үшінші қабаттан құлап, ауыр жарақат алды. Оған ота жасалды және II топ мүгедектігі берілуі керек еді. Оның орнына III топты да алып тастады. Құжат бойынша ол мүлде сау адам болып шыға келді. Бұл шешімді әдейі жасалған қастандықтай көрем. Әрине, жұмыс берушінің жоғарыда мықты байланыстары бар сияқты. Сол себепті ол еңбек қауіпсіздігі ережелерін сақтамағаны және ұлымды заңсыз жұмыстан шығарғаны үшін ешқандай жазаға тартылмады, керісінше мемлекеттік органдардың заңсыз әрекеттеріне ықпал еткен», — дейді Айгүл Әлиева.
Оның айтуынша, медицина саласындағы өрескел бұрмалаушылықтарға және құқық қорғау органдарының әрекетсіздігіне тап болған. Бұл оқиғаға 2,5 жыл болған. Айгүлдің сөзінше, осы уақыт ішінде бюрократиялық жүйе әрдайым іркіліп, оған қарсы жұмыс істеп келеді.
Эмоция нөл
Оқиға Астанадағы «QP Service» ЖШС-нің қоймасында болған жазатайым жағдайдан басталды. Сырт көзге интернет-дүкеннің тапсырыстарымен жұмыс істеу қауіпті емес сияқты: бұл – шахта да емес, зиянды өндіріс те емес. III топ мүгедектігі бар адам үшін қолайлы жұмыс орны секілді. «Не болуы мүмкін?» деп ойлаған Нұрым да осы фирмаға ораушы болып жұмысқа тұрған еді.
Алайда ақпан айының бір күнінде жігіт сөренің жоғарғы қабатына көтеріліп, тапсырыстарды алмақ болғанда теңселіп кетіп, үшінші қабаттан құлайды. Құлау сәті бейнебақылау камерасына түсіп қалған.
«Ол екі аяғынан ауыр жарақат алды. Дәрігерлер өкше сүйегінің майдалап сынғанын және табан сүйектерінің көп жерден сынғанын анықтады. Оң өкшесі түгелдей жаншылып қалған, оны жинап, кейін оған металл құрылғы орнатты. Нұрым ол құрылғыны тура бір жыл бойы алып жүрді. Содан соң оған қайта ота жасалды. 2024 жылдың ақпанында металл құрылғы алынып тасталды», – деп еске алады Айгүл Әлиева.
Айгүлді ең алдымен жұмыс берушінің төтенше жағдайға берген реакциясы емес, керісінше оның мүлде болмауы ашуландырған.
«Құлағаннан кейін басшылық бізбен байланысқа шықпады, ұлымның жағдайын қадағалаған жоқ, кешірім де сұрамады. Бірнеше айдан соң «QP Service» ЖШС директоры Тимур Нұрлыханов өз бетімен оның жалақысын 50 пайызға қысқартты. Бұрын айлығы 180 мың теңге болса, оны 90 мыңға түсірді. Кейін, мамыр айында мен директорға қоңырау шалып, мұндай шешімнің себебін сұрадым. Маған «оның орнына басқа адамды жұмысқа алдық» деп жауап берді. Ал заң бойынша өндірістік жарақат алған жағдайда қызметкер толық жазылып шыққанша еңбекақысы 100 пайыз көлемінде төленуі тиіс. Кәсіпорын басшылығымен сөйлесу барысында маған ешқандай өтемақы төлемейтінін, көмек көрсетпейтінін айтты. Мен бұған заң аясында қарсы тұратынымды жеткіздім», — дейді Нұрым Шомайдың анасы.
Заң және тәртіпсіздік
Басқа амалы қалмай, ол полицияға жүгінеді. Астана қаласы Алматы ауданының полиция басқармасында еңбек қауіпсіздігі ережелерін бұзғаны үшін жауапкершілікті қарастыратын Қылмыстық кодекс бабы бойынша іс қозғалады.
«Кейін мен арнайы тексеріс жүргізуі үшін еңбек инспекциясына арыз жаздым. Бұл тексеріс бір жарым айға созылды. Нәтижесінде жұмыс берушінің кінәсі толық дәлелденді. Яғни, кәсіпорында еңбек қауіпсіздігі ережелері сақталмаған. Бұдан бөлек, мемлекеттік еңбек инспекторы Алпамыс Мұнайтбасовтың талабы бойынша ЖШС директоры оқиға туралы актіні ұсынбады. Ал Еңбек кодексіне сәйкес бұл құжат оқиғадан кейін үш тәулік ішінде жасалуы тиіс еді. Осылайша, заң тағы да бұзылды», – деп қынжылады Айгүл.
Әділдік болмай, белгісіз себептермен іс жабылып қалады. Бұл жұмыс берушінің кінәсін дәлелдейтін барлық құжаттар мен деректер бола тұра орын алған жағдай еді.
Енді ол полиция қызметкерлерін жауапқа тарту үшін ҚР Бас прокуратурасына жүгінуге мәжбүр болады.
«Мен полиция мен еңбек инспекциясының әрекеттеріне тексеріс жүргізуді талап етемін. Олар өндірістік жарақат фактісін елемеді. Бас прокуратура мен Еңбек министрлігіне сұрақ: неге полиция мен еңбек инспекциясы қылмыс фактісін жасырды және жұмыс беруші жазаға тартыла ма? Ол жарақатқа жол беріп, құжаттарды рәсімдемеді. Ауруханадан берілген материалдар номенклатуралық іске тіркеліп кеткен, ал заң бойынша ҚР ҚК-нің 156-бабы бойынша қылмыстық іс қозғалу керек еді. Еңбек инспекторы Нұрлан Оралбаев заңбұзушылықтарды тіркегенімен, тексеріс жүргізбеді», — дейді Айгүл Әлиева.
Аяузсыз соққы
Әділетсіздіктің шегі осы шығар деп ойлаған сәтте, жаңа «соққыны» МӘС әдіснама бөлімі жасайды. Айта кетейік, Нұрым Шомай «QP Service» ЖШС-не жұмысқа орналасқанға дейін III топ мүгедектігі бар еді. Құлағаннан кейін ол қосымша екі аяғынан ауыр жарақат алды. Осыдан соң жігіт МӘС-ке мүгедектік тобын күшейту (III-тен II топқа ауыстыру) үшін жүгінген. Алайда керісінше, қолында бар тобынан да айырылып қалды.
«2024 жылдың желтоқсанында медико-әлеуметтік сараптама әдіснама бөлімі қорытынды шығарды. Онда оның ауыр бас-ми жарақаты ескерілмеген. Бұл жарақатты ол 2020 жылдың 30 тамызында жол апаты кезінде алған еді. Сондай-ақ «QP Service» ЖШС-дегі өндірістік жарақаттың ауырлығы туралы қорытынды да назарға алынбады. Еңбекке қабілеттілігінен айырылғаны да көрсетілмеді, ал заң бойынша табан сүйектерінің сынуы ауыр жарақатқа жатады. Медиктер жарақаттардың жиынтық сипатын, яғни екі түрлі апаттан алған жарақаттарды ескеруі тиіс еді. Оның орнына ұлымды мүлдем мүгедектік тобынан айырды. Ал оның жағдайы тұрақты емді қажет етеді», — деп налиды Нұрым Шомайдың анасы.
Айгүл Әлиева ұлын барлық мүгедектік тобынан айыруды мемлекеттік органдардың салғырттығы емес, сотқа жүгініп, МӘС-ті жауапқа тартқан әрекетіне қарымта шара деп санайды.
«МӘС қорытындыларында диагноз бірнеше рет әдейі бұрмаланды. Соның салдарынан мүгедектік тобы заңсыз алынып тасталды. Дәрігерлер мен сарапшылар ұлымның шын жағдайын елемей, ашық бас-ми жарақатының орнына «бастың үстірт жарақатының салдары» деп көрсетті. Ал медициналық құжаттарда оған ашық бас сүйегінің ойық сынығы, ми жарақатының орташа дәрежедегі соққысы және ағза функцияларының тұрақты бұзылысы қойылған. Соның нәтижесінде ұлым медициналық көмектен де айырылды. Енді сұрақ Денсаулық сақтау министрлігі мен әлеуметтік қорғау комитетіне: сараптама актілеріндегі диагнозды кім бұрмалады? Барлық медициналық құжаттарды ескере отырып, МӘС шешімі қайта қаралуы тиіс деп талап етемін», — дейді Айгүл Әлиева.
…Мемлекеттік органдардан әділдік таппай, Нұрым Шомайдың анасы Ақорда фонында Қасым-Жомарт Тоқаевқа видеоүндеу жазып, «Халық дауысы» баспасөзі арқылы Президентке жүгінді. Алайда оның үндеуі мақұлдаушыға жетпеген секілді. Көмек орнына полиция әйелге ҚР ӘҚБтК-нің 489-бабы бойынша (Республика Қазақстан заңдарында көзделген тәртіпте тіркелмеген қоғамдық, діни бірлестіктердің қызметіне қатысу немесе қызметі тоқтатылған не тыйым салынған бірлестіктердің қызметіне қатысу) 200 000 теңге айыппұл салды. Айгүлдің айтуынша, ол ешқандай ұйымдарға мүше емес.
Осындай оқиға Айгүл Әлиеваны мүлде түсінбестікке қалдырды, сондықтан ол ұлының құқын халықаралық ұйымдардың алдында қорғаймын деп шешті — жағдайды әлемдік деңгейдегі сотқа шығаруға ниеттеніп отыр.
Жуырда медициналық-әлеуметтік сараптамамен байланысты оқиға жалғасын тапты. 2025 жылдың 15 қыркүйегінде поликлиниканың басшылығынан — Қазақстан Республикасының еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің бастамасымен — Нұрым Шомайға қатысты материалдар қайтадан мүгедектік тобын анықтау мақсатында медико-әлеуметтік сараптамадан өткізілді. Қорытынды алдыңғыдай — тағы да бас тарту болды. Айгүл комиссия құрамында травматолог — басты медициналық сарапшы Тілеу Жүнусов болғанын атап өтті; ол қорытындыда диагнозты өзгерткен деп күдіктенеді. Ол 2024 жылғы 23 желтоқсандағы (мүгедектігін алып тастау туралы) комиссия отырысына да қатысқан. Сонымен қатар әйел медкомиссиялардың ешқайсысында еңбек медицинасы (профпатолог) дәрігерінің болмағанын атап өтті.
BM.KZ редакциясына жүгінген әйел ашу-ызаға булыққан.
Меморгандар мені естімейді. Мен өз проблемама әлі қалай назар аудартуды білмеймін. Маған енді көпірден секіруден басқа жол қалмады. Жүйе адамдарды қорғауға тиіс, оларды одан сайын жаралауға емес. Жауапты адамдар жазасын алғанша тоқтамаймын!», – дейді.
Мен – шенеунікпін, сен – ақымақсың!
Шындықты іздеп, BM.KZ редакциясы алдымен «QP Service» ЖШС директоры Тимур Нұрлыхановпен байланысқа шықты. Ер адам жауап беруден бас тартқан жоқ, бірақ жауап беруге де асықпады. Қайта хабарласамын деген, бірақ уәдесінде тұрмады.
Одан кейін біз Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің баспасөз қызметіне хабарластық. Олар бізден ресми сұрауды «E-Otinish» порталы арқылы жолдауды талап етті, біз солай жасадық та. «Бұқаралық ақпарат құралдары туралы» заңға сәйкес, мемлекеттік органдар 5 жұмыс күні ішінде жауап беруге міндетті.
«Әрі қарай не болды?» деп сұрарсыздар. Әрі қарай бәрі классикалық шығармалардағыдай — «Мен – шенеунік, сен – ақымақ!» стилінде өрбіді. Біраз созылғаннан кейін ғана министрліктен сұрауымыздың тағдырын білу үшін жауапты адамды таптық.
Белгілі болғандай, іске медициналық-әлеуметтік сараптама басқармасының бас сарапшысы Бекзат Әшімов араласты. Ол редакциядан Нұрым Шомайдың атынан сенімхат қоса беруді талап етті, себебі ақпарат жеке сипатта екен. BM.KZ бас редакторының атына сенімхат рәсімдеу тағы бірнеше күнге созылды. Құжат жіберілген соң тағы да күтуге тура келді.
«Ғажап» жауап пен нөл нәтиже
Араға бір ай салып, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі комитет төрағасының орынбасары Самат Қазақбаевтың қолы қойылған «шедеврлік» жауаппен оралды. BM.KZ тілшісінің сұрақтарының бірі еңбек қауіпсіздігі ережелерін бұзғаны үшін жұмыс берушінің жауапкершілігіне қатысты еді. Бізге қақ жарты жауабын Қылмыстық кодекстен алты абзац дәйексөзбен толтырған.
Жауаптың екінші бөлігі Айгүл Әлиеваның қолында бұрыннан бар, комиссия қорытындысынан көшірілген ақпаратпен шектелді.
«ҚР Қылмыстық кодексінің 156-бабына сәйкес, еңбек қауіпсіздігі ережелерін ұйымдастыруға немесе олардың сақталуын қамтамасыз етуге міндетті тұлға қылмыстық жауапкершілікке тартылады. Мемлекеттік еңбек инспекторы Алпамыс Мұнайтпасов төрағалық еткен арнайы тергеу комиссиясының қорытындысына сәйкес, өндірістік жазатайым оқиғаға 100% жұмыс беруші — “QP Service” ЖШС кінәлі деп танылды», — делінген министрліктің ресми жауабында.
Осылайша, министрліктің жауабының құндылығы нөлге тең, тіпті «минус» деуге болады: уақыт та, қаражат та зая кетті. Ал ең басты сұрақ — «МСЭ әдістемелік бөлімі неге Нұрым Шомайды III топ мүгедектігінен айырды?» — мүлде жауапсыз қалды.
Айгүл Әлиева әділдіктен үміт үзбей, қоғамға ашық үндеу жасады:
«Мен ешқандай байлық, көлік немесе ерекше артықшылық сұрап отырған жоқпын. Мен тек әділдікті сұраймын — заң бойынша ұлыма, Шомай Нұрымға шын мәнінде тиесілі мүгедектік тобын анықтап беруді талап етемін. Біздің құқықтарымыз тапталды. Ұлымның құқығы қорғалып, әділдік салтанат құруын талап етемін. “QP Service” ЖШС директоры Тимур Нұрлыханов пен шындықты жасыруға, заң бұзуға үлес қосқан барлық адамдардың жауапқа тартылуын сұраймын. Барлық мемлекеттік органдардың әрекетсіздігі мені шеткі шараларға итермелеп отыр!»
Темірлан Құсбаев,
Астана
BM.KZ