Кеше Мәжілісте «Жасанды интеллект туралы» заң жобасы және оған ілеспе заң жобалары екінші оқылымнан өтіп, Сенат қарауына жіберілді. Оның ішінде «Цифрлық активтер туралы» заңға түзету енгізілген. Ол түзетудің неге ЖИ туралы заңның ішіне кіріп кеткені түсініксіз. Бірақ, мәселенің мәйегі басқада. Бұған дейін майнерлер Қазақстанда өндірілген криптовалютаны отандық криптобиржалар арқылы сатуға міндетті болып келсе, енді түзету қабылданған жағдайда олар бұл міндеттен босатылады.
Жалпы қолданыстағы «Цифрлық активтер туралы» заң бойынша, осыған дейін 2024 жылы өндірілген көлемнің 50%-ы, 2025 жылы – 75%-ы, ал 2026 жылдан бастап 100%-ы осы жолмен жүзеге асырылуы тиіс деп бекітілген еді. Бұл норма қазақстандық криптобиржалардың қаржылық тұрақтылығын нығайтуға, олардың өтімділігін арттыруға және жаһандық платформалармен бәсекелестік негізін қалауға мүмкіндік беретін. Ал қазір олардың үлесі небәрі 3% шамасында болғандықтан, майнерлер тарапынан да, клиенттік база тарапынан да өтімділіктен айрылу қаупі туып тұр.
Таңдау биржаға емес, майнерге түсіп тұр
Осы инициативаның басы-қасында жүрген Мәжіліс депутаты Екатерина Смышляевадан пікірін сұраған едік. Депутаттың айтуынша, мұндай өзгеріс лицензия алған криптобиржаларға ешқандай кері әсерін тигізбейді, қара нарықтың ұлғайып кетуіне ықпал етпейді.
«Басында «Цифрлық активтер туралы» заң бойынша, осы 50%, 75%, сосын 100% қазақстандық биржаларда сату міндеті біздің биржалардың дамуына қолдау болады деп ойлағанбыз. Алайда бүгінгі таңда олар кеңкөлемді қызмет түрлерін жасай алмады», – дейді ол.
Оның сөзінше, майнерлерді заңмен міндеттеу саланың инвестициялық тартымдылығын шектейді. Ал майнерлер бүгінде салығын төлеп отыр. Сондықтан, өздерінің өндіріп отырған өнімін кез келген кәсіпкер секілді қалаған жерде сатуға құқылы санайды.
Айта кетейік, майнерлерге өнімінің 50%, 75%, сосын 100% қазақстандық биржаларда сату міндетін тоқтату немесе алып тастау туралы 2024 жылдың 12 желтоқсанында алғаш сөз болғанда, қазақстандық криптобиржалар бірлесіп мұндай нормаға қарсы екендіктерін және қабылданған жағдайда нарыққа көптеген кері әсері болатынын айтып, АХҚО-ға хат жолдаған болатын. Өйткені, биржалар кірісінің бір бөлігін тап сол майнерлер беріп отырғанын айтқан еді.
Егер мұндай міндеттемені алып тастаса, заңсыз айналымның тым ұлғайып кететінін, республикалық бюджет орасан салық түсімінен айрылатынын, қара нарықтың ұлғаюы кесірінен капитал сыртқа кете бастайтынын, әсіресе, жемқорлық пен шетелге ақша жылыстату жайттары ушығып кетуі мүмкін екенін және тағы бірнеше жағымсыз әсері жайлы ескерткен.
Бірақ, Мәжіліс депутаты қазақстандық криптобиржалардың бірлескен осы мәлімдемесі жайлы бір ауыз сөз айтпады.
«Былай қарайық. Қазір бизнестің екі түрлі субъектін көріп тұрмыз, майнер мен биржа. Қолдау көрсету үшін қалайда біреуін таңдау керек. Қандай норма қабылдасақ та бәрібір біреуін ренжітеміз. Мейнер де биржа сияқты салық резиденті. Майнингке де бізде тыйым салынған, ол да лицензияланатын бизнес түрі. Айта кетерлігі, майнерлер жергілікті өкілдігін АХҚО-да емес, ұлттық юрисдикцияда ашады. Компаниясын тіркеп, лицензиясын алып, екі қайтара салық төлеп, үшіншіден қондырғысы үшін ҚҚС төлейді», – дейді депутат.
Сонымен бірге, Екатерина Смышляева егер заңдағы майнерлерге қатысты осы міндетті алып тастаса, онда майнерлер халықаралық сауда алаңдарына кетіп қалуы мүмкін екенін мойындайды. Соған қарамастан, неге екені белгісіз, заңсыз криптонарық ұлғайып кетпейтініне бек сенімді.
Жемқорлар үшін заңсыз активтерін заңдастырып алуға мүмкіндік туады
Криптобиржалардың былтырғы бірлескен мәлімдемесін ATAIX Eurasia криптобиржасы тағы бір мәрте қостап, қазіргі заңға енгізілуі мүмкін өзгеріске қатысты ұстанымын жариялады. Биржа мәлімдемесіне қарағанда, бұл міндетті талапты жою мәмілелердің трансұлттық компаниялардың платформаларында (Bybit, KuCoin, OKX және т.б.) шоғырлануына әкеледі. Бұл қазақстандық сауда алаңдарының нарықты реттеудегі және бақылаудағы рөлін төмендетеді. Оның үстіне, жаһандық биржалардың монополиясы ішкі инфрақұрылымды әлсіретіп, Қазақстанды сыртқы саясатқа тәуелді етеді және ұлттық мүддеміздің цифрлық экономикадағы ықпалын азайтады.
«Лицензияланған қазақстандық биржалар арқылы сату AML/KYC бақылауының жоғары деңгейін, қарсы тараптарды тексеруді және операциялардың ашықтығын қамтамасыз етеді. Бұл Қазақстанның халықаралық ПОД/ҚТ (қаржы қылмысына қарсы іс-қимыл) стандарттары бойынша міндеттемелеріне сәйкес келеді», – деп жазылған биржа хабарламасында.
Криптонарық сарапшысы Дәурен Қарашев жаңа түзетудің таағы бір кереғар салдары жайлы айтып берді. Оның сөзінше, түзету енгізуде негізгі аргументі ретінде майнингке инвестиция тарту туралы айтылып жүр. Алайда майнинг – ұзақмерзімді бизнес емес: жабдық орта есеппен үш жыл жұмыс істейді, содан кейін майнерлер қайтадан нарықта қалу немесе кету туралы шешім қабылдайды, яғни бюджетке түсетін кірістер уақытша сипатқа ие. Ал криптобиржалар, керісінше, 10-20 жыл және одан да көп уақыт бойы экономикаға пайда әкелетін ұзақмерзімді инфрақұрылым.
«Мынадай жағдайды қарастырып көрейік: майнер өндірген активтерді сату үшін жаһандық криптобиржаны қолданады. Ал оған үшінші тарап жүгінеді делік. Ол биткойнды майнинг нәтижесінде емес, мысалы, пара ретінде алған болуы мүмкін. Майнер бұл биткойнды шетелдік платформа арқылы сатып, кейін қаражатты екінші деңгейлі банкке шығарады. Егер отандық биржалар арқылы сатуды міндеттеу талабы алынып тасталса, мұндай аударымдар заңды деп саналатын болады, ал банктер оларды қабылдауға мәжбүр. Нәтижесінде майнинг операцияларының бүркеуімен қылмыстық активтерді заңдастыруға жол ашылады», – дейді сарапшы.
Ербол Тұрымбет,
BM.KZ