Қазақстан елінің байырғы халқы қазақтар.
Ұлы далаға қоныстанған қазақтар, арғы-тегі, ата-бабасы Сақ, Ғұн,ҚаңлыҮйсін кезінен, ежелгі заманынан бері мекендеп келеді. Қазақ халқынан басқа, елімізде 123 ұлт өкілдерінің диаспорасы мекендейді. Елімізде жасап жатқан әрбір ұлттың Қазақ еліне қалай қоныс аударып келгені жайлы
әр халықтың өз тарихы бар. Қазақстан халқының саны 01-04-2024 жылы 20 млн 100 мыңға жетті.
Оның 12 млн
500 мыңы қалалы жерде тұрса
7 млн 600 мыңы ауылдық жерде қоныстанған.
Қазақстан халқының көпшілік бөлігін байырғы халық қазақтар 72%-ын құрайды.
Егер халық санағын тиянақты жүргізсе, Қазақстанда қазақтар
75%-ке жетуі әбден мүмкін.
1)Қазақтар
14 млн 472 мың (72%)
2)Орыстар 2 млн 995 мың(14,9%)
3)Өзбектер 643 мың.(3,2%)
4)Украиндар 382 мың. (1,9%)
5)Ұйғырлар
300 мың.(1,5%)
6)Немістер 222 мың.(1,1%)
7)Татарлар
200 мың.(1,0%)
8)Түріктер 176 мың.(0,9%)
9)Кәрістер
120 мың.(0,6%)
10)Әзірбайжандар 116 мың.(0,58%)
11)Дұнғандар-
75 мың.
12)Белорустар-
60 мың.
13)Курдтер-
45 мың.
14)Қырғыздар
40 мың.
15)Тәжіктер
38 мың.
16)Шешендер
35 мың.
17)Поляктар
27 мың.
18)Башқұрттар
18 мың.
19)Ингуштар 14 мың.
20)Молдаванда
13 мың.
21)Грузиндер—12 мың.
22)Армяндар—11 мың.
23)Еврейлер -10 мың.
Бұдан басқа 1000 адамнан асатын,10 мыңға жетпейтін ұлттар саны 21.
Олар мордвалар, чуваштар, удмурттар, болгарлар, грузиндер, қарақалпақтар, марийлер, сығандар, лезгиндер, қытайлар, парсылар, түркімендер, балқарлар, үндістандықтар, осетиндер, латыштар, аварлар, эстондар, қарашайлар, пәкістандықтар, қырым татарлары.
100 адамнан жоғары 1000-ға жетпейтін ұлттар саны 36.
Олар арабтар, дарғындар, ауғандықтар, коми-пермяктар, чехтар, моңғолдар, қалмақтар, құмықтар, тувалар, гагауздар, адыгейлер,
румындар,
лактар,буряттар, ағылшындар, венгрлер, алтайлықтар, ноғайлар, финндер, Американдықтар, сахалар(якуттер), италияндықтар, чувандар, карельдер, хакастар, табарасандар, удиндер, ассириялықтар, комилер,шорлар, абхаздар,
ненецтер, черкестер, абазиндер,
агулдер, халха-моңғолдар.
10 адамнан асатын 100 адамға жетпейтін ұлттар саны
35.Олар; кабардиндер, кубалықтар, рутулъдер, долгандар, коряктар, въетнамдықтар, хорваттар, сербтер, австриялықтар, словактар, албандықтар, испандар, француздар, удегейлер, жапондар, голландықтар, вепстер, эванкілер, белуджилер, эвендер, хантылар, қырымшақтар, тофалар, қарайымдар, мансылар, цехуралар, чукчалар, нанайлықтар, ижорлар, алеуттер, нивхилер, ительмендер, энецтер кеттер, юкагирлер
10 адамға жетпейтін ұлттар саны
9.Олар орогтар, даттықтар, селъкуптар, уличтер, нагидалықтар, саамдар,ульттар, наганасандар, эскимостар.
Қазақ елінде алғашқы санақ 1897 жылы болды.
Сол жылы Қазақстан жерінде 4 млн
333 мың адам тұрған.60 ұлт есепке алынған. Қазақтар саны
3 млн 392,7 мың болып,81,7%-ті құраған.
1917 жылы халық саны
6 218 300 адамға жетті.
Соның ішінде қазақтың үлесі
3 млн 615 мың адам(58%) болған.1926 жылғы санақта елімізде 6 198 467 адам тіркелген.86 ұлт өкілдері мекендеген.
Оның ішінде қазақтың саны
3 627 612 адам болды.
1937 жылы КСРО-ның жүргізген халық санағы аяқсыз қалды.
1939 жылғы санақ бойынша Қазақстанда
6 530 528 адам тіркелді.
Елімізді 100-ден астам ұлт өкілдері мекендеді. Қазақтардың саны 2 327 625 адам(37,84%) болды.1959 жылы санақта елімізде халықтың саны
9 308 847 адам болды. Қазақстанда қазақтан басқа 134 ұлт өкілдері мекендеді. Қазақтың саны
2 794 966-ы(29,85%) болды.
1970 жылғы санақта Қазақстанда халықтың саны 13 008 726 адамға жетті.Оның
4 227 836-ы(32,5%) қазақтар болды.
1979 жылғы санақта елімізде 14 684 283 адам тіркелді.Оның
5 289 349-ын қазақ(36,02%) халқы болды. КСРО-да соңғы санақ 1989 жылы болды.Қазақстан халқының саны 16 464 464 адам 133 ұлттың өкілі тіркелді. Қазақтың үлесі
6 534 616 адам (39,69%) болды.
Қазақстанда егеменді ел болғанына кейін ұлттық халық санағы 1999 жылы болып өтті. Сол жылы елімізде 131 ұлт өкілі мекендеп, байырғы халық қазақтың саны
8 011 452 адам(53,4%) болды.2009 жылы елімізде «Халық санағы» болып өтті.Қазақстанда 129 ұлт өкілдері мекендеді. Қазақтың үлесі 10 млн 97 мың адамға(63,1%) жетті.2021 жылғы санақта елімізде 124 ұлттың өкілдері мекендеді. Еліміздің байырғы халқы қазақтың үлесі
13 497 891 адам(70,4%) болды. Демографтар болжамы бойынша елімізде қазақтың саны артып,2030 жылы 80%-деп асып, 1897 жылғы санақтағыдай қазақтың үлесі 81,7%-ке жетуі мүмкін.Қазақ халқының еліміздегі өзге ұлттармен және көршілес елдермен өзара достығы мен татулығы мәңгі болсын.Қазақ елі, дамыған озық он елдің қатарына қосылып,барлық сала бойынша өркениетке жетіп, халықтың тұрмыстық, әуелметтік жағдайы жақсаруына
шын көңілден тілектеспін.
ТАШМЕТОВ САКЕН. географ, тарихшы.