Қазіргі таңда әлем бойынша халық үшін қолайлы өмір қарастылуда. Қоғамнан шеттетілмей, бәрімен тең құқықты болу әрбір мемлекет өкілдерінің міндеті. Осы тұста дәл Қазақстанды алып, ондағы тіл мәселесінің өзектілігін көтерсек. Әрине, қазақ тілін дамыту, қолданысын кеңейту маңызды. Бірақ қазақ тілімен қатар, ым-ишара тілін де қолға алған жөн.
Мемлекетімізде құлағы естімейтін, сөйлеу қабілеті төмен 200 мыңға жуық тұрғын тіркелген. Соған байланысты ҚР заңнамасы бойынша, әрбір есту қабілеті нашар дамыған адам жыл сайын 60 сағатқа дейін ымдау тілі маманының тегін кызметтеріне жүгіне алады. Қазақстанда қазірге мұндай тіл жоқ, қабылданбаған. Ым-ишара тілі – құлағы естімейтін, сөйлей алмайтын адамдардың ана тілі. Ондай жандар елімізде көп болуына қарамастан, ымдау тілінде қазақ сөздігі жоқ. Өйткені мектептен бастап ым-ишара тілі орыс тілі негізінде үйретінледі.
«Кеңес Одағы саясаты көптеген бұрынғы республикалардың, соның ішінде Қазақстанның тіл саясатында терең із қалдырды. Орыс ымдау тілі ерекше жандар үшін негізгі қарым-қатынас құралы болды. Бұл үрдіс тәуелсіздік алғаннан кейін де жалғасын тапты. Нәтижесінде Республика бойынша Қызылорда облысы және Шымкент қаласында ғана құлағы естімейтін азаматтар қазақша сөйлей алады», — дейді Қазақстан саңыраулар қоғамы бірлестігінің президенті Сайлаугүл Омарханова. Өйткені, бұл саланы толыққанды зерттейтін ғалым, филологтар да жоқтың қасы. Міне осы фактіге сүйеніп, көтеріп отқан мәселеміз өзекті екенін аңғаруға болады.
Жалпы қазақ тілі өзге тілдерге қарағанда грамматикалық тұрғыда қиындау деп саналады. Болашақ және өткен шақтардың бірнеше түрінің болуы — ымдау тілін білетіндердің толық түсінуін қиындатады. Нәтижесінде, оқулықтардан ақпарат алу күрделеніп, білім алуға кедергі келтіреді. Тіпті теледидардағы жаңалықтарда, фильмдердегі субтитрлердің болуы толыққанды түсінуге мүмкіндік бермейді. Қазақша ымдау тілі бойынша компьютерлік сурдоаударма жүйелері қазіргі күнге дейін жоғарғы деңгейде дамымаған. Сондықтан осы салада зерттеулер жеткіліксіз. Одан бөлек қазақ ым-ишара тілін қалыптастыру үшін тағы не істеу қажет? Менің ойымша ол үшін тіл мамандарының, педагогтардың және саңыраулар қоғамы мүшелерінің басын біріктіріп, қазақ тілінің ерекшеліктерін де, Қазақстанда осы уақытқа дейін қалыптасқан ымдау тәжірибесін де ескеріп стандарттау қажет. Екіншіден, қазақ ымдау тіліне мамандар даярлау керек. Оның ішінде қазақтілді саңырау адамдармен жұмыс істейтін мұғалімдерге, аудармашыларға және әлеуметтік қызметкерлерге арналған тренингтер өткізуді қолға алу шарт. Үшіншіден, оқу-ақпараттық материалдар, оқулықтар қазақ ымдау тілінде жасалуы керек. Бұған мектеп бағдарламалары, бейне сабақтар, сөздіктер және басқа ресурстар кіреді. Одан бөлек қазақ ымдау тілінің маңыздылығы туралы хабардар ету үшін ақпараттық науқандарды өткізуді қолға алған жөн.
Көрсетілген ақпараттарды ой елегінен өткізе келе Қазақстанда қазақ ымдау тілін дамыту және енгізу – саңырау адамдардың теңдігі мен мәдени интеграциясын қамтамасыз ету жолындағы маңызды қадам деген тұжырымға келдім. Бұл олардың өмір сүру сапасын жақсартып қана қоймай, қазақ халқының мәдени мұрасы мен тілдік ерекшелігін сақтауға мүмкіндік береді. Бұл мақсатқа жету жолында мемлекеттің, қоғамның, мамандардың күш-жігерін біріктіру маңызды.
Мақала авторы: kunsuygen🦎
Ардана Сағынбаева