Бүгінде еліміздегі өңірлердің басым көпшілігінде су тасқынына байланысты күрделі ахуал қалыптасып жатыр. Соның ішінде қазірдің өзінде 9 өңірде – Абай, Ақмола, Ақтөбе, Атырау, БҚО, Қарағанды, Қостанай, Павлодар, Ұлытау облысында жергілікті ауқымдағы ТЖ режимі жарияланды. Су тасқыны басталғалы су басқан аймақтардан 20 мыңдай адам эвакуацияланды. Адамдар қаза тапқан оқиғалар туралы әлеуметтік желілерде хабарлануда. Бірақ республикалық штаб опат болғандардың санына қатысты ақпаратты жарияламады.
Бұл тек апаттың басы ғана сияқты. Қазгидрометтің болжамына сәйкес, таяуда бүкіл ел бойынша жауын-шашын болып, күн күрт жылынады. Штаб басшысының орынбасары Қанат Бозымбаевтың дерегінше, қардың тез еруінен су қоймалары жылдам толуда. Бүгінде Солтүстік, Шығыс және Орталық аймақтардың 65%-дан астамы әлі күнге дейін қалың қар астында.
Көрші Ресейден кереғар мәліметтер түсіп жатыр. Мысалы, Орынбор мэрі Сергей Салмин Жайық (ресейше, Орал) өзеніндегі су деңгейі бір ғана тәулікте бірден 91 сантиметрге көтерілгенін мәлімдеді. Сондықтан ол ықтимал су басу аймақтарында орналасқан барлық қалалық аудандар, қалашықтар мен кенттер тұрғындарына үндеу жасап, жандәрмен эвакуациялануға шақырды.
«Ахуал өте қиын. Бір ғана тәулікте Жайықтағы су деңгейі 91 сантиметрге көтерілді! 778 сантиметрге дейін жетті! Сөйтіп, қолайсыз межеден де асып кетті. Су болса, құйылуын жалғастыруда. Сіздердің аудандарыңыз электр қуаты мен газбен жабдықтаудан ажыратылады! Мен сіздерден өтінемін: туыстарыңызға, таныстарыңызға уақытша қоныс аударыңыздар немесе уақытша орналастыру пункттеріне шұғыл кетіңіздер. Отбасының барлық мүшесінің жеке құжатын, ақшаларыңызды, құнды заттарыңызды, керекті дәрі-дәрмекті, бірінші қажеттілік заттарын өзіңізбен алып кетіңіздер», – деді Орынбор «әкімі». Іргелес Орынборда қазірдің өзінде 300-ден астам үй, 750 жер телімі су астында қалды.
Сонымен бірге көршінің Федералдық су ресурстары агенттігі («Росводресурсы») мекемесі биылғы жылы Ресейде қуаңшылық болуы мүмкін екенін ескертті. Ресейді де, Қазақстанды да жауып жатқан топан су жазда құрғап, батпаққа айналады, соры бетіне шыққан сортаң жерлерді көбейтеді.
Мысалға Еділ (ресейше Волга) өзенін алсақ: оның негізгі бөлігі кезінде көршінің аумағында қалды, шағын бөлігі Қазақстанға ағады. Еділдің төменгі ағысының бірі елімізде Қиғаш деп аталады және Атырау облысында орналасқан.
Жаздағы су тапшылығына дайындық аясында «Росводресурсы» сәуір айының басында Волга ГЭС-інің бөгені арқылы су лақтыру көлемін күрт қысқартты. Бұған дейінгі айларда төмен қарай қарқынды ағызған еді. Ведомствоның хабарлауынша, «Волга-Кама су қоймалары каскадының суға толуына қатысты нақтыланған жаңа даму болжамы суды қатаң үнемдеуді тосыннан талап етіп отыр».
Өйткені жаңа болжам бойынша биылғы жазда су мол болмайды, құрғақшылық болуы мүмкін.
«Росгидрометтің биыл қардың қалың, нормадан көп жауғаны жөніндегі деректеріне сүйеніп, бұған дейін каскадты үлкен көлемдегі судың келуіне дайындаған едік. Салдарынан, биылғы 1 сәуірге қарай Волга мен Камадағы барлық су қоймаларының межесі қалыптан төмен деңгейде ұсталды. Алайда метеорологтар енді деректерін жаңартып отыр. Оған сәйкес, су ресурстарын үнемдеуге көшу туралы жедел шешім қабылданды. Болжамды түзету амалсыз, өзендердегі навигацияға, кемелердің жүзуіне де ықпал етеді», – деді «Росводресурсы» басшысының орынбасары Вадим Никаноров.
Жаңа болжам бойынша, биыл Волга-Кама каскадына су бұрын күтілгеннен 10 текше шақырымға аз түспек. Росгидрометтің тұспалдауынша, жалпы жиынтығында Еділ мен Кама өзендері қалыпты 160–194 км3 орнына тек 154 км3 сумен толығатынға ұқсайды.
Салдарынан, Еділ арқылы төменге қарай жіберілетін су көлемі 7200 м3/секундтан 5500 м3/секундке дейін күрт құлдырады. Ары қарай тағы кемітілуі мүмкін. Бұл – өзеннің қазақстандық сағаларының құрғап қалуына соқтыруы ғажап емес.
Бүгінде тасқынға ғана бас қатырып жатқан Қазақстан Үкіметінің басқаға мойын бұруға мұршасы жоқ. Ең құрыса, көрші құралпы үлкен су тартылған соң, орнын қуаңшылық басуы да мүмкін екенін назарда ұстап, оның да алдын алу шараларына қазірден кіріссе, құп.