Сонымен, 2024 жылғы 1 наурыздан Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында UTC+5 бірыңғай сағат белдеуі енгізіледі. Алдымен сағат белдеуінің не екенін еске түсірейік. Жер өз білігінен 24 сағатта толық бір үйіріліп шығады. Демек 360 градусты 24-ке бөлсек, 1 сағатқа шеңбердің 15 градустық доғасы сәйкес келеді екен. Гринуич обсерваториясы үстімен өтетін нөлдік меридианда сағат түскі 12:00 болғанда, 15 градус шығыс бойлықта (15° ш.б.) сағат 13:00, 30° ш.б. нүктеде — 14:00, т.с.с. болады. Керісінше, 30 градус батыс бойлықта (б.б.) сағат тілі 10:00-ды, 15° батыс бойлықта — 11:00-ді көрсетеді. Қазір Гринуич меридианы уақыты (GMT) орнына онымен бірдей Дүниежүзілік уақыт (UTC) қолданылады.
Жер шары бойлық бойынша ені 15°-тық 24 сағат белдеуіне бөлінген. 0-ші белдеу нөлдік меридианның екі жағында, 7,5° б.б.–7,5° ш.б. аралықты алып жатыр, одан әрі 1-белдеу — 7,5° ш.б.–22,5° ш.б., 2-белдеу — 22,5° ш.б.–37,5° ш.б., … –2-белдеу — 37,5° б.б.–22,5° б.б., –1-белдеу — 22,5° б.б.–7,5° б.б. арасында жатады.
Күннің шығуы мен батуының дәл ортасындағы уақыт сәтінде Күн сол тәулікте көкжиектен барынша биік көтеріледі. Бұл уақыт сәті «талтүс» деп аталады. Адамдар 24 сағаттық уақыт шкаласын талтүс тура түскі 12:00-ге келетіндей етіп белгілеген. Алайда ені 15 градустық белдеу бір уақытпен өмір сүретіндіктен, белдеудің дәл ортасында ғана талтүс 12:00-ге сәйкес болады. Ал белдеудің шығыс шекарасында 11:30-да, батыс шекарасында 12:30-да күн талтүске көтеріледі.
Бірақ талтүс жыл бойы үнемі бір уақытқа келе бермейді, талтүс уақыты жыл мезгіліне байланысты өзгеріп отырады. Сондықтан енді талтүс деп жылдық «орташа астрономиялық талтүс» ұғымын қолданамыз. Алдыңғы айтылғандардан шығатын қорытынды — Жер шарының кез келген нүктесінде орташа астрономиялық талтүс сағат 12:00-ден жарты сағаттан артық ауытқымауы тиіс.
46,5° және 87,3° шығыс бойлықтар арасында жатқан Қазақстан негізінен 4-ші (52,5°–67,5° ш.б.) және 5-ші (67,5°–82,5° ш.б.) сағат белдеулерінде екені белгілі. Алайда КСРО Халық комиссарлары кеңесінің 1930 жылғы 16 маусымдағы қаулысына сәйкес біздің ел UTC+5 (Батыс Қазақстан, Атырау, Ақтөбе, Маңғыстау, Қызылорда облыстары) және UTC+6 уақыттарымен өмір сүріп келеді. Бұл тәртіп «Декреттік уақыт» деп аталады. Соның салдарынан елімізде орташа астрономиялық талтүс табиғи уақыттан, яғни 12:00-ден өте кеш келеді. Оны мына 1-кестеден көре аласыздар.
13:46 Қостанай (UTC+6)
13:35 Ақтау (UTC+5)
13:35 Орал (UTC+5)
13:33 Атырау (UTC+5)
13:29 Жезқазған (UTC+6)
13:27 Түркістан (UTC+6)
13:23 Петропавл (UTC+6)
13:22 Көкшетау (UTC+6)
13:22 Шымкент (UTC+6)
13:15 Тараз (UTC+6)
13:14 Астана (UTC+6)
13:11 Ақтөбе (UTC+5)
13:08 Қарағанды (UTC+6)
12:52 Алматы (UTC+6)
12:52 Павлодар (UTC+6)
12:48 Талдықорған (UTC+6)
12:39 Семей (UTC+6)
12:38 Қызылорда (UTC+5)
12:30 Өскемен (UTC+6)
Ертең бірыңғай UTC+5 сағат белдеуіне өткеннен кейін жағдай біршама түзеледі. Алайда батыстағы бес облыста Декреттік уақыт сақталып қалады. Реформадан кейінгі орташа астрономиялық талтүс уақыттары 2-кестеде көрсетілген.
13:35 Ақтау (UTC+5)
13:35 Орал (UTC+5)
13:33 Атырау (UTC+5)
13:11 Ақтөбе (UTC+5)
12:46 Қостанай (UTC+5)
12:38 Қызылорда (UTC+5)
12:29 Жезқазған (UTC+5)
12:27 Түркістан (UTC+5)
12:23 Петропавл (UTC+5)
12:22 Көкшетау (UTC+5)
12:22 Шымкент (UTC+5)
12:15 Тараз (UTC+5)
12:14 Астана (UTC+5)
12:08 Қарағанды (UTC+5)
11:52 Алматы (UTC+5)
11:52 Павлодар (UTC+5)
11:48 Талдықорған (UTC+5)
11:39 Семей (UTC+5)
11:30 Өскемен (UTC+5)
Сондықтан бұл реформаны «дұрыс, бірақ жартыкеш шешім» деп санаймыз. Айтылған бес облыс пен Қостанайда талтүстің 12:00-ден айырмасы жарты сағаттан көп болып отыр. Қостанай демекші, осы реформаны қос қолдап қолдап отырған бірден-бір аймақ — осы Қостанай облысы. Өйткені, 1-кестеден көргендеріңіздей, мұнда табиғи уақыттан ауытқу қазір 1 сағат 46 минут (!!!) болып тұр. Ертеңгі 46 минут та көп, бірақ бұрынғыдан әлдеқайда жақсы.
Және реформаға қарсы болып отырған бір аймақ бар, ол Шығыс Қазақстан облысы. Өскемендіктер, кейбіреулер сандырақтағандай, Қазақстанды мойындамағаннан не теріс пиғылдан қарсы емес, мұның заңды себебі бар. Жоғарыда айттық қой, Қазақстанның шығыс шеті 6-шы белдеуде деп, міне осы шығыстықтар 6-белдеуде тұрып, 6-шы белдеу уақытын қолданып жүр — еліміздегі табиғи уақытпен өмір сүретін жалғыз өңір! Табиғи уақытпен жасағанның пайдасын білетін олар, әрине, 5-ші белдеу уақытына өткісі келмейді. Парадокс, бірақ бұл — осы шешімнің дұрыстығының және бір дәлелі!
Жартыкеш шешім дейтініміз — батыс облыстарды да табиғи UTC+4 уақытына өткізу қажет. Ал батыс және шығыс қиырларымызға бола екі белдеуден басқа белдеу енгізу қажет емес. Және бұлар өз белдеулерінің шетінде орналасқандықтан, табиғи уақыттан айырма жарты сағаттан онша аспайды. Әрине, қазір біздің үкімет Ресейде күшінде тұрған советтік декретті жоямыз деп ашық айта алмайды. Сондықтан «шаруашылыққа қолайлы» осындай бірыңғай уақыт енгізіліп отыр. Қазақстанда Декреттік уақытты толық жою — болашақтың ісі. Әзірше халқымыздың көпшілігі табиғи уақытқа көшетініне қуанғанымыз жөн. Білместіктен не инерция бойынша қарсы шығып отырған отандастарымыз табиғи уақыттың пайдасын сезе келе пікірін өзгертер. Ал теріс пиғылды топқа не істесең де жақпайсың, сөйтіп олардың айтқанына мән бермеген абзал. Егер осы пост қолдауға ие болып жатса, реформаға қарсыларға арнайы кеңірек тоқталып өтуіміз мүмкін.