Қазақ халықының қалыптасуы мен іргетасының қаланып оның әрмен қарай дамып, өрбеуіне мол септігін тигізе білген һәм әрбір ұрпақтың жүрек түбіндегі адамгершілік пен рухани байлықтың көзін аша білген және де ұлт санасының бастауы болған махаббаты шексіз әрі мейрімге толы ата-әжелеріміздің институты болмақ. Оған дәлел ретінде еліміздің жарқын болашағы үшін бар күш-жігерлерін халық мүддесіне деп күн мен түн демей ереңбей еңбек қылып, сұрқия да сұм жауға қарсы тұрып жандарын қиған кешегі ел азаматтардың көкірек оятар алғашқы мектебі осы ата-әже болғанды. Қазақтың Гомері атанган ақын Мұқағали:
«Арсыз күлкің тиылмас, жылауың да,
Айтысың да басылмас, ылаңың да.
Араздасып ағайын кетер еді,
Бір қария болмаса бір ауылда»- деп қоғамдағы данагөй қарияларымыздың орнын дәлме-дәл дөп басып айтып кеткен. Өкінішке орай қазіргі уақытта бұл институттың шаңырағы шайқалып, қабырғасы қайысқан кезін кешіп, жоғалу үстінде тұрмыз. Әрине біреудің хақысына кіріп оны сөгу құқысызбыз,
Дана Абай айтпақшы «… Керегі жоқ десе, өз сөзім – өзімдікі».Ата-әже институтының құлдырап безуінің бірде-бір себебі, қазіргі ақ сақалды қария мен ақ жаулықты әжелер бала тәрбиесін өз қолына алудан бұрын заманға сай деген тұрпайы ұранға ілігіп, сән салондарынан шықпай, жастарға еліктеймін деп неше-түрлі көйлек киіп тіпті саусақтарындағы тырнақтарын да бояп, той-думаннан қалыспай жөні жоқ, ұяты мол билерге қатысқан заманды. Кішкентай бүлдіршіндер әйтеуір мазамды ала бермесін деп қолдарына смартфондарды ұстатып сонымен тән рахатына бөленіп жатқан ата-әжемідің күй осы болмақ. Һәм жаудың бетін қайтара білген қабырғасын майыстырған даңтқы қолбасшы Бауыржан Момышұлының сөзі еріксіз еске түседі:
«Мен үш нәрседен қорқамын. Өзінің сәбиіне бесік жырын айта алмаған анадан, өзінің немересіне ертегі айта алмаған ата мен әжеден, екі қазақтың бір-бірімен орысша сөйлесіп тұрғанынан қорқамын» деген екен. Кәлимасын аузынан тастамаған, қылышынан қызыл қан ағызған кеңес үкіметінің жауыздыққа толы саясатына қарамастан бес уақыт намазын қаза қалдырамаған, соңғы демі кетпейінше «Құдайдың құлымын. Мұхаммедтің үмбетімін. Шариғаттың досымын. Құдай бар. Пайғамбар хақ. Құран шын» деген ата-әжелерміз барсакелмеске кеткені ме сонда?! Һәм бұл институттың бізге қалдырып кеткен бұл жалғаннан шексіз есе қымбат тұратын 3 мұраны айта кеткен жөн, алғашқысы – төл салт-дәстүрмізбен сан ғасырлар бойы сіңісе білген Ислам діннің дәріптеуі болмақ. Өз басыма келсек, бала кезімнен марқұм әжем маған тасбих тарту мен кәлима-шаһаданы үйреткенді. Раббымыз Жалғыз Алла және де пайғамбарымыз Мұстафа Мұхаммед (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) екендігін мына жастайымнан айтып келгенді. Осылайша асыл дініміз — Ислам жайлы әжем арқылы таныстым. Екіншісі — қазақы дәріпі мол аңыз-ертегілер мен бесік жырларын бөлдіршенге бар ыждаһатарымен айтуы. Бала кішкентай жасынан әжесі айтып кеткен кешегі батырлар мен хандар туралы аңыз-ертегілерді естіп, өсе келе қазақы болмасынан осынау жаһандану үрдісінен сақталып қалады және де саналы, тәрбиелі әрі көргенді болып өсері ақиқат. Тіпті қойса сәбиге балабақшаға бармай, ата-әжесінің қолында өскені мың есе артық. Көріп тұрғанымыздай бәріде болмаса да балабақшаға бармастан, тілі ерте шығып, әріп таныған жандар бар. Үшінші – үлкенге құрмет пен кішіге ізет көрсету сипаты. Өмір талқысын бар мойындарымен арпалап, тауқыметіне еш мойсұнбастан, бақыт жолында күресе білген ата-әжелеріміз ең басты қағиданы яғни адамгершілік қасиетті дарытуға мол үлесін қоса білген данагөй мейірбан жандар еді. Ата-әжесінің қолында өскен бала, ешуақытта ар-ождан аттамай, кісі хақысына кірмей өскен толық адам болып шығатынына күмән жоқ. Оған тағы бір дәлел ретінде қара сөзімен қара халықты оята білген Абайдың әжесі Зеренің қолында өсіп жетілуі және де шоқ жұлдыздай жарқырап жоқ болып кеткен ғалым Шоқан Уәлиханұлының Айғаным әжесінен тәлім-тәрбиені алуы. Байқап тұрғанымыздай, қазақтың бетке ұстар азаматтары ата-әже институтының түлектері. Елдің ертеңгі болашақ бағдары “жақсыдан жирен, жаманнан без” деген ақылгөй де парассаты жандар арқылы өлшенбек. Сөзімді мәнісі мұхит тұңғиығынан терең халық даналағымен аяқтаймын:
“Әке көрген оқ жанар,
Шеше көрген тон пішер”
Көшербай Ануар