ОРАЗАНЫҢ ҒЫЛЫМИ ЖҮЙЕДЕ ДӘЛЕЛДЕНГЕН
ДЕНСАУЛЫҚҚА ТИГІЗЕТІН ПАЙДАСЫ
Ораза салмақ жоғалту, қандағы қантты бақылау және қатерлі ісік және нейродегенеративті бұзылулар сияқты медициналық жағдайлардан қорғауды қоса алғанда, денсаулыққа бірқатар пайда бере алады.
Ораза ғасырлар бойы қалыптасқан және көптеген мәдениеттер мен діндерде орталық рөл атқаратын тәжірибе болып табылады.
Белгілі бір уақыт ішінде барлық немесе кейбір тағамдардан немесе сусындардан бас тарту сияқты ораза ұстаудың көптеген жолдары бар.
Ораза артық салмақ жоғалту және мидың жұмысын жақсарту сияқты денсаулыққа пайдалы болуы мүмкін.
Ғылым дәлелдеген оразаның денсаулыққа тигізетін пайдаларына тоқталсақ:
Инсулинге төзімділікті төмендету арқылы қандағы қантты бақылауға ықпал етеді.
Бірнеше зерттеулер ораза қандағы қантты бақылауды жақсарта алатынын анықтады, бұл қант диабеті болу қаупі бар адамдар үшін пайдалы болуы мүмкін.
Ораза ұстаудың алғашқы 3 күнінен соң-ақ инсулинге сезімталдықты арттыру арқылы 2-ші типті қант диабетінің қаупін азайтатыны анықталған.
Инсулинге төзімділікті төмендету дененің инсулинге сезімталдығын арттырып, глюкозаны қан ағымынан жасушаларға тиімдірек тасымалдауға мүмкіндік береді.
Оразаның қандағы қантты төмендететін әлеуетті әсерлерімен бірге бұл қандағы қантты тұрақты ұстауға, қандағы қант деңгейінің күрт көтерілуіне және құлдырауына жол бермейді.
Кейінгі жылғы зерттеулер аштық пен уақытты шектеу арқылы тамақтану метаболикалық синдроммен байланысты қауіп факторларын, 2-ші типті қант диабеті, жүрек ауруы және инсульт ықтималдығын арттыратын бес қауіп факторының тобын азайтуы мүмкін екенін атап өтеді.
Дегенмен, оразаның әсерін шектеу калорияларымен салыстыру үшін әлі де қосымша зерттеулер қажет.
Қабынумен күресу арқылы денсаулықты жақсартады.
Жедел қабыну инфекциялармен күресуге көмектесетін табиғи иммундық процесс болғанымен, созылмалы қабыну сіздің денсаулығыңызға елеулі әсер етуі мүмкін.
Зерттеулер көрсеткендей, қабыну жүрек ауруы, қатерлі ісік және ревматоидты артрит сияқты созылмалы жағдайлардың дамуына қатысуы мүмкін.
Кейбір зерттеулер оразаның қабыну деңгейін төмендетуге және денсаулықты жақсартуға көмектесетінін анықтады.
Анықталғандай, үзіліссіз ораза қабынудың белгісі болып табылатын С-реактивті ақуыздың деңгейін айтарлықтай төмендетуі мүмкін екенін көрсетті.
Шағын зерттеу 1 жыл бойы үзіліссіз ораза ұстаудың бақылау тобымен салыстырғанда қабыну деңгейін төмендетуде және жүрек ауруының белгілі бір қауіп факторларын азайтуда тиімдірек екенін анықтады.
Қан қысымын, триглицеридтерді және холестерин деңгейін жақсарту арқылы жүрек жұмысын жақсартады
Жүрек ауруы дүниежүзінде өлім-жітімнің басты себебі болып саналады, 2020 жылы дүниежүзінде 19 миллионға жуық адам осы дерттерден көз жұмған.
Диета ұстау және өмір салтын өзгерту – жүрек ауруының қаупін азайтудың ең тиімді әдістерінің бірі.
Кейбір зерттеулер ораза ұстауды күнделікті өмірге қосу әсіресе жүрек денсаулығына пайдалы болуы мүмкін екенін анықтады.
Бір зерттеуде артық салмағы бар адамдарда жалпы холестерин деңгейін және жүрек ауруларының бірнеше қауіп факторларын төмендетуі мүмкін екенін көрсетті.
Тағы бір зерттеуде күндізгі ораза қан қысымын, сондай-ақ қандағы триглицеридтер, жалпы холестерин деңгейін айтарлықтай төмендетуі мүмкін екенін көрсетті.
Мидың жұмысын күшейтіп, нейродегенеративті бұзылулардың алдын алады
Ораза ұстау мидың жұмысын, оның когнитивті функциясын жақсартуға көмектесетін жүйке жасушаларының пайда болуын арттыратыны туралы зерттеулер жасалып жатыр.
Ораза қабынуды жеңілдетуге көмектесетіндіктен, ол нейродегенеративті бұзылулардың алдын алуға да көмектеседі.
Атап айтқанда, ораза ұстау Альцгеймер ауруы және Паркинсон ауруы сияқты жағдайлардан қорғай алады және нәтижелерді жақсартады деп болжайды.
Дегенмен, оразаның адамдардағы ми қызметіне әсерін бағалау үшін көбірек зерттеулер қажет.
Калорияны тұтынуды шектеу және метаболизмді арттыру арқылы салмақ жоғалтуға көмектеседі
Кейде адамдар салмақ жоғалту үшін ораза ұстайды.
Теориялық тұрғыдан алғанда, барлық немесе белгілі бір тағамдар мен сусындардан бас тарту жалпы калорияны тұтынуды азайтады, бұл уақыт өте салмақ жоғалтуға әкелуі мүмкін.
Ғылыми зерттеулер күні бойы ораза ұстау дене салмағын 9% -ға дейін азайтуға және 12-24 апта ішінде дене майын айтарлықтай азайтуға болатынын көрсетті.
Басқа шолу үзіліссіз ораза ұстау калорияны үздіксіз шектеумен салыстырғанда салмақ жоғалтуда тиімдірек екенін анықтады.
Сонымен қатар, басқа зерттеулер, ораза ұстау калорияларды үздіксіз шектеумен салыстырғанда дене майы мен іш майының азаюына әкелуі мүмкін екенін анықтады.
Ораза метаболизмді арттырады және дене салмағын және дене майын азайтуға көмектеседі.
Өсу, зат алмасу, салмақ жоғалту және бұлшықет күші үшін өте маңызды өсу гормонының секрециясын арттырады
Адамның өсу гормоны (HGH) — сіздің денсаулығыңыздың көптеген аспектілері үшін орталық ақуыз гормоны.
Зерттеулер көрсеткендей, бұл негізгі гормон метаболизмге, салмақ жоғалтуға және бұлшықеттердің өсуіне қатысады.
Бірнеше зерттеулер ораза HGH деңгейін табиғи түрде арттыруы мүмкін екенін анықтады.
Бір зерттеуде 37,5 сағат бойы ораза ұстау HGH базальды концентрациясын он есеге дейін арттыруы мүмкін екенін, сонымен қатар дененің HGH-ы тазартатын метаболизм жылдамдығын төмендететінін атап өтті.
Өмір сүру ұзақтығына әсер етеді
Соңғы бір зерттеулерде мерзімдік оразаның адам ішектеріне әсерін талдап, ораза ұстау ішек микробиомындағы пайдалы бактериялардың, соның ішінде ұзақ өмір сүруге байланысты Кристенсенелла түрлерінің алуан түрлілігін арттыратынын анықтады.
Зерттеушілер сонымен қатар ұзақ өмір сүруге байланысты метаболизмді реттеуге қатысатын сиртуиндердің, ақуыздардың көбеюін атап өтті.
Ораза ұста қартаю процесін кешіктіретінін және ұзақ өмір сүру ұзақтығын арттыратынын анықтады.
Қатерлі ісіктің алдын алуға және химиотерапияның тиімділігін арттыруға көмектесуі мүмкін
American Cancer Society Journal журналында жарияланған зерттеуде үзіліссіз ораза ұстау кейбір жағдайларда қатерлі ісік ауруын емдеуге және алдын алуға пайдалы болуы мүмкін екенін атап өтеді. Кейбір адамдарда ісіктердің өсуін және химиотерапияның уыттылығын төмендетуі мүмкін.
Бірақ әлі де жоғары сапалы клиникалық сынақтар қажет екенін атап өтеді және онкологиялық ауруларды емдейтін адамдарға клиникалық сынақтың бөлігі ретінде үзіліссіз ораза ұстауды ұсынады. Кейбір жағдайлар мен ісік түрлері үшін ол теріс әсер етуі мүмкін.
Оразаны қалай бастау керек?
Оразаның көптеген түрлері бар, оны адам өмір салтына, діни көзқарасына сай таңдап ұстануына болады.
Оразаның ең көп тараған бірнеше түрлері:
- Су оразасы: белгілі бір уақыт ішінде тек су ішуді қамтиды.
- Шырын оразасы: бұл белгілі бір уақыт ішінде тек көкөніс немесе жеміс шырынын ішуді білдіреді.
- Үзіліссіз ораза: қабылдау бірнеше сағаттан бірнеше күнге дейін ішінара немесе толығымен шектеледі, ал басқа күндері әдеттегі диета қалпына келтіріледі.
- Ішінара ораза: өңделген тағамдар, жануарлардан алынатын өнімдер немесе кофеин сияқты кейбір тағамдар немесе сусындар белгілі бір мерзімге диетадан шығарылады.
- Калорияны шектеу: Калориялар апта сайын бірнеше күн шектеледі.
Бұл санаттардың ішінде оразаның ерекше түрлері де бар.
Мысалы, үзік-үзік оразаны күн сайын тамақтануды қамтитын балама күндік ораза немесе қабылдауды күніне бірнеше сағатқа шектеуді талап ететін уақытты шектеу сияқты ішкі санаттарға бөлуге болады.
Ораза ұстаудың әртүрлі тәсілдері бар, бұл кез келген өмір салтына сәйкес келетін әдісті табуды жеңілдетеді. Сізге ең қолайлысын табу үшін әртүрлі түрлермен тәжірибе жасаңыз.
Қауіпсіздік және жанама әсерлер:
Ораза барлығына жарамсыз болуы мүмкін және жанама әсерлер тудыруы мүмкін.
Мысалы, сізде қант диабеті болса, ораза қандағы қант деңгейінің күрт көтерілуіне және құлдырауына әкелуі мүмкін, бұл қауіпті болуы мүмкін.
Егер сізде қандай да бір негізгі денсаулық жағдайы болса немесе 24 сағаттан астам ораза ұстауды жоспарласаңыз, алдымен дәрігермен сөйлескеніңіз жөн.
Сонымен қатар, ораза ұстау әдетте егде жастағы адамдарға, жасөспірімдерге, салмағы аз адамдарға немесе қатерлі ісікпен ауыратын адамдарға медициналық бақылаусыз ұсынылмайды.
Егер сіз ораза ұстауды шешсеңіз, денсаулығыңыздың ықтимал пайдасын арттыру үшін тамақтану кезеңінде жақсы ылғалданғанды және диетаңызды қоректік заттарға бай тағамдармен толтыруды ұмытпаңыз.
Сонымен қатар, егер ұзақ уақыт бойы ораза ұстасаңыз, қарқынды физикалық белсенділікті азайтып, көп демалуға тырысыңыз.
Әлемдік діндер: ислам, христиан, буддизм, иудаизмнің қай-қайсысында да белгілі бір уақытта, өзіндік ерекше шектеулерімен ораза ұстау бар. Бірақ барлығының да адам денсаулығын жақсартуға қосатын үлесі ұқсас екені анық.
Бағай Назарбайұлы
АМУ КеАҚ Академик Е.Д.Даленов атындағы ПМ ҒЗИ-нің аға оқытушысы