Ауғанстанда Кош-Тепе каналының салынуы Сырдария арқылы Қазақстанға келетін су көлемінің азаюына себеп болуы мүмкін, деп хабарлайды Baimedia.kz.
Астана қаласында өткен «Су қауіпсіздігі және трансшекаралық су ресурстарын пайдалану: сын-қатерлер мен шешімдер» атты халықаралық конференция барысында Қазақстан Республикасы Су ресурстары және ирригация вице-министрі Аслан Абдраимов Қазақстан мен Ауғанстан арасында тікелей шекара болмағанымен, жаңа каналдың салынуы елге бәрібір әсер ететінін айтты.
«Алдағы уақытта судың күрт ауытқуы болмайды деп есептейміз. Бірақ стратегиялық тұрғыда Сырдария өзенінің ағысы азаятынын түсініп отырмыз. Бұл Аралымыздың тағдырына тікелей ықпал етеді», – деді ол.
Конференцияны Қазақстанның жасылдар партиясы — BAYTAQ ұйымдастырды. Партия төрағасы Азаматхан Әміртаевтың айтуынша, болашақта Әмудария суының шамамен 25–30 пайызы Ауғанстандағы жаңа каналға бағытталуы мүмкін. Демек, Өзбекстан мен Түрікменстанға су аз түседі.
«Сәйкесінше, Өзбекстан Сырдарияның суын көбірек пайдалануы ықтимал. Бұл Қазақстанға келетін судың көлемін 30–40 пайызға дейін қысқартуы мүмкін. Біз біреуді сынау үшін емес, түсіністік орнату үшін жиналдық. Мүмкін біз Ауғанстанға жаңа технологиялармен көмектесе аламыз. Сол себепті қазақстандық және халықаралық ғалымдарды шақырдық. Олар каналдың тиімді салынуын, су шығынының аз болуын талқылап, қаржыландыру мәселесін көтерді. Green Finance Centre-ді шақырып, қаржылық қолдау жолдарын да қарастырдық. Өйткені бұл – ортақ мәселе», – деді Әміртаев.
Су ресурстары жөніндегі сарапшы Булат Есекин Кош-Тепе арнасының салынуы Орталық Азияға үлкен экологиялық қауіп төндіретінін айтты. Оның сөзінше, мәселені шешудің басқа жолын қарастыру керек. Мысалы, Ауғанстанға судан бас тартқаны үшін азық-түлік пен энергия алуға мүмкіндік беретін келісім жасау.
Есекиннің айтуынша, Дүниежүзілік банк пен БҰҰ Даму бағдарламасының осыдан он жыл бұрын жасаған бағалауы бойынша, Орталық Азия, оның ішінде Қазақстан үшін өңірлік ынтымақтастықтың әлеуеті жылына 63 миллиард доллардан асады. Ал Ауғанстан бұл арнаны салу арқылы небәрі 500 миллион доллар пайда көреміз деп отыр — бұл көрсеткіштің 1 пайызынан да аз.
«Кош-Тепе арнасының құрылысы Аралдың табытына қағылған соңғы шеге іспетті. Арал теңізінің экожүйесі қайтымсыз құлдырау шегіне жетті. Сондықтан бұл экожүйелерді сақтау үшін халықаралық ұйымдарды, делдалдарды, жекеменшік компанияларды тарту қажет. Өйткені осы экожүйелер жойылып кетсе, соның салдарынан судың табиғи қоры, соның ішінде Ауғанстанға тиесілі су ресурсы да, тез арада сарқылады. Нәтижесінде бүкіл аймақ сусыз қалуы мүмкін», — деп ескертті сарапшы.
Су тапшылығы артып келе жатқан қазіргі жағдайда мемлекетаралық ынтымақтастықтың маңыздылығына да назар аударылды. Әміртаев былай деді:
«Өздеріңіз де естіп жатырсыздар ғой, БАҚ-та болашақта су қақтығысы ең ірі, күрделі мәселе болады деп айтылып жатыр. Біз қарап отырмай, бүгіннен бастап келіссөздер жүргізуді бастауымыз керек. Ең бастысы — аймақтық келісімге қол жеткізу. Қазақстанға судың көп бөлігі көрші елдерден келеді. Егер сол елдермен ынтымақтастық келісімдер арқылы жұмыс істеп, жаңа технологияларды қолдана отырып, суды тиімді әрі үнемді пайдалансақ, су бәрімізге жетеді. Ол ұзақ уақытқа, тіпті жүз жылдарға жетуі мүмкін».
Конференция жұмысына мемлекеттік органдар, халықаралық ұйымдар, экологиялық партиялар мен ғылыми қауымдастық өкілдері қатысты. Сондай-ақ гидрология, экология және халықаралық су құқығы саласындағы сарапшылар да сөз сөйледі.
«Біз Қазақ еліне тікелей шекаралас болмасақ та, біздің батыс өлкеміз сіздердің шығыстарыңызбен ұштасып жатыр. Үлкен-үлкен мәңгі қарлы таулар бір-бірімен жалғасып жатады. Соңғы кездері сол мәңгі қарлы таулардың қары азайып бара жатыр. Бұл ортақ әдемі табиғатымыздың құрғақшылыққа ұшырап жатқанын білдіреді. Қазақстан табиғатындағы өзгерістер бізге де әсер етеді. Сондықтан бұл мәселені бірігіп шешуіміз керек», – деді Моңғолия Ұлы Құрылтайының мүшесі Замира Соныбайқызы.
Аталған конференция 2026 жылы президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың бастамасымен өтетін Орталық Азия елдерінің Өңірлік климаттық саммитіне мазмұндық және саяси негіз қалайды.